ÇİN TARİHİ Çin Hanedanları Tarihi Xia (Şia) Hanedanı (Çince:; Pinyin: xià cháo), Çin tarih kayıtlarına göre Çin'in ilk Hanedanlığıdır; M.Ö. 2200 - 1800 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Bir çok Çinli arkeolog Henan Eyaletindeki Erlitou kalıntılarını Xia Hanedanının varlığının kanıtı olarak kabul eder. Ancak çoğu Batılı bilimadamı bu görüşlere katılmamakta, hatta Xia Hanedanının gerçekte var oluduğuna bile şüpheyle yaklaşmaktadır Shāng Hanedanı ya da Yīn Hanedanı M.Ö 1600 - M.Ö. 1027 yılları arasında Çin'de Sarı Nehir deltasında hüküm sürmüş hanedanlık. Yarı efsanevi Xia Hanedanı'nın aksine tarihsel kanıtlar Shang Hanedanı'nın varlığını doğrulamaktadır; bu nedenle Shang Hanedanı Çin'in ilk hanedanı olarak kabul edilir. Bu döneme ait bronz kaplar ve Fal yazıtları üzerinde Çin yazısının ilk örneklerine rastlanmıştır. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi (Çince: pinyin: Chūnqiū Shídài), Çin'de M.Ö. 722 - M.Ö. 481 tarihleri arasına denk gelen dönemdir. Bu dönem adını, Konfüçyüs'e atfedilen İlkbahar ve Sonbahar Kayıtları adlı kitaptan almaktadır. İlkbahar ve Sonbahar döneminde Çin 170 küçük devlete parçalanmıştı; bu küçük devlet arasında meydana gelen savaş ve istilalar dönemin karakteristik özelliği olmuştur. Qin Hanedanı (Çince:Pinyin:Qín Cháo okunuşu→ Çin Hanedanı) M.Ö. 221 - M.Ö. 206 yılları arasında Çin'i yönetmiş hanedandır. M.Ö. 221'de İlk İmparator Qin Shi Huangdi(okunuşu → Çin Şı Huangdi) bütün Çin'i tek bir yönetim altında toplamıştır. Böylelikle başlayan Çin'in İmparatorluklar dönemi, 1912'de Qing Hanedanı'nın yıkılıp Çin Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sona ermiştir. Han Hanedanlığı (Çince:; Pinyin: Hàn cháo), Çin'de M.Ö. 206 - M.S. 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedanlıktır. Dönemin önemli klanlarından Liu tarafından kurulmuştur. Yaklaşık 400 yıllık bir tarihi kapsayan Han Hanedanlığı Çin kültürünün zirvelerinden biri olarak kabul edilir. Günümüzde Çinliler Liu ailesinin ve kurdukları Hanedanlığın onuruna kendilerini Han insanı, Han Ulusu olarak adlandırır. Han Hanedalığı iki döneme ayrılır: Erken Han Hanedanlığı (Qiang Han ) ya da Batı Han Hanedanlığı (Xi Han ) M.Ö. 206 - M.S. 9 yılları arasında hüküm sürmüştür; başkenti Chang'an'dır. M.S. 25-220 yılları ise Geç Han Hanedanlığı (Hou Han ) ya da Doğu Han Hanedanlığı'dır (Dong Han); başkenti Luoyang'dır. Sui Hanedanı (Çince:, Hanyu Pinyin: suí cháo) 581-618 yılları arasında Çin'e hakim olmuş hanedandır. Kuzey Güney Hanedanları döneminin ardından Çin'i birleştiren Sui Hanedanı Çin'de dört yüzyıldır süregelen parçalanmışlığa son vermiştir. İmparator Wen (Yang Jian) tarafından kurulan hanedanın başkenti Chang'an (günümüzdeki adı Xi'an) idi. Tang Hanedanlığı (Çince: ; Pinyin: Tángcháo) (18 Haziran 618 - 4 Haziran 907) Sui Hanedanlığı'nın ardından Çin'i egemenliğine alan hanedanlık. Bu hanedanlık İmparatoriçe Wu Zhao'ın tahtı ele geçirmesiyle kurulan İkinci Zhou Hanedanlığı (690 - 705) döneminde kesintiye uğramıştır. Jīn Hanedanlığı (1115-1234), Jurchen Hanedanlığı olarak da bilinen hanedanlık, yaklaşık 500 yıl kadar önce Qing Hanedanlığı'nı kuran Mançuların, ataları olan Jurchen'lerin, Wanyan (完顏 Wányán) kabilesi tarafından kurulmuştur. İsmi bazen, latin harfleriyle aynı yazılan, daha önceki Jin Hanedanlığı'ndan ayırabilmek için Jinn şeklinde de yazılır. Batı Xia Hanedanlığı (Çince: ; pinyin: Xī Xià) ya da Tangut İmparatorluğu 1032 ve 1227 yılları arasında, günümüzde kuzeybatı Çin'in Gansu, Shaanxi, ve Ningxia bölegelerinin bulunduğu yerlerde, varlığını sürdürmüş bir devlettir. Tangut kabileleri tarafından kurulmuştur. Orta Asya ve Batı arasındaki ticaret yolunun geçtiği yerlere kükmetmişlerdir. Komşuları, önce Song sonra da Jurchen'ler olmuştur. Kuzey Song Hanedanlığı, Hou Zhou hanedanının bir generali olan Zhao Kuangyin tarafından kurulan hanedanlık.Chen Qiao kasabasında ayaklanma başlatan ve 960 yılında kendisini İmparator Tai Zu ilan eder Zhao Kuangyin'in Song hanedanını kurmasıyla "Beş Hanedan ve 10 Devlet" dönemi kapandı ve Çin'deki bölünmüşlük sona erdi.Song hanedanı, 1279 yılında Yuan hanedanı tarafından devrilmesine kadar toplam 319 yıl varlığını sürdürdü. Song hanedanı, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrıldı.Kuzey Song hanedanı döneminde, Kitanlar kuzeyde Liao Devleti'ni (947-1125), Dangxianglar kuzeybatıda Xixia Devleti'ni (1038-1227), Nüzhenler kuzeyde Jin Devleti'ni (1115-1234) kurdular.1125 yılında Liao devletini yok eden Jin devleti, 1127 yılında Song hanedanının başkenti Kaifeng'i işgal ederek İmparator Hui Song ve varisi Qin Zong'u kaçırdı. Böylece Kuzey Song hanedanı yıkıldı. Yuan Hanedanı (Çince: Pinyin: Yuáncháo; Moğolca: Dai Ön Yeke Mongghul Ulus) 1271 - 1368 yılları arasında Çin'i egemenliği altına alan Moğollar tarafından kurulmuştur. Aslında Doğu Avrupa ve Rusya'dan Orta Doğu'ya, Çin ve Kore'ye kadar uzanan Moğol İmparatorluğu'nun bir parçasıdır. Ancak Moğollar imparatorluğun içinde yalnız Çin ile ilgilenmiş, Moğol Kağan unvanının yerine Çin İmparatoru unvanını kullanmayı yeğlemişlerdir. Kurucusu Kubilay Han'dır. Míng Hanedanı (Çince:Hanyu Pinyin: Míng Cháo) 1368 - 1644 yılları arasında Çin'e hakim olmuş hanedandır. Kendinden önceki Moğol Yuan Hanedanı ve kendinden sonraki Manchu Qing hanedanının aksine etnik Çinliler tarafından kurulmuştur. Ming başkenti Beijing 1644 yılında düştükten sonra hanedan 1662 yılına kadar Güney Ming adıyla varlığını sürdürmüştür. Qing Hanedanı (Çince:Pinyin: Qīng cháo; Mançu: daicing gurun) 1644-1911 yılları arasında Çin'de hüküm sürmüş hanedandır. Kurucusu Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan Mançuların Aisin Gioro klanıdır; bu nedenle Mançu Hanedanı olarak da adlandırılır. Çin Cumhuriyeti (Çince: pinyin: Zhōnghuá Mínguó) , 1911'de Qing Hanedanlığı'nı devirerek Çin'de 2000 yıllık imparatorluk yönetimine son vermiştir. İlk başkanı, Milliyetçi Parti Kuomingtang'ın lideri Sun Yat-sen'dir. 1925'te Sun Yat-sen'in kanser nedeniyle ölünce, Çan Kay Şek yönetimi ele geçirmiştir.Bu arada, İmparator Hirohito yönetiminde gittikçe güçlenen ve emperyalist hedefleri doğrultusunda Çin'in kuzey bölgesi Mançurya'yı ele geçirmek isteyen Japonya 1936 yılında Çin'i işgale başlar. Kısa sürede Mançurya'yı kontrol altına alan ve Manchuko adıyla kendisine bağlı uydu bir devletçik kuran Japonlara karşı bir halk direnişi başlar. Bu bağımsızlık savaşını örgütleyen Mao Zedung önderliğindeki Çin Komünist Partisi ÇKP halk içerisinde taraftar toplar. 1945 yılında Japonlar'ın anakaradan atılmasının ardından ise topladığı büyük güçle güneye inerek Kuomingtang üzerine yürür. 1932'den beri aralıklara devam eden iç savaş tekrar başlar. Bağımsızlık savaşında ÇKP'yi cephe gerisinden vurarak ülke savunmasında zaafiyet yaratan Kuomingtang yönetimi bu kez de arkasına ABD'yi alarak halkın tepkisini çekmeye devam eder. Halk desteğinden yoksun kaldıkça otoritesini korumak için antipatik girişimlere yönelen Çan Kay Şek önderliğindeki Kuomingtang yönetimi 1949 yılında kesin yenilgiye uğrar. Aynı yıl ÇKP ülkeyi Çin Halk Cumhuriyeti adıyla tekrar birleştirmiştir. Formoza adasına kaçan Çan Kay Şek ise burada 1928 Çin Cumhuriyeti'nin devamı olduğu iddiasıyla ayrılıkçı bir hükümet kurar. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< İLK HANEDAN SHANG HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Çinli tarihçiler, Xia hanedanının Çin tarihindeki ilk hanedan olduğu fikri kabul görülmüştür. Ancak Xia hanedanıyla ilgili bilgilerin büyük çoğunluğu, daha sonraki dönemlere ait kayıtlardan elde edilmiştir ve bugüne kadar yapılan arkeolojik kazılarda bu hanedanla ilgili bulgulara rastlanılmamıştır. Çin tarihinde arkeolojik kanıtlarına göre ilk hanedan, Shang hanedanıdır. M.Ö 16. yüzyılda kurulan Shang hanedanı, M.Ö. 11 yüzyıla kadar yaklaşık 600 yıl varlığını sürdürdü. Başkentini defalarca değiştiren Shang hanedanı yönetimi, son olarak Yin kentine (şimdiki Henan eyaletine bağlı Anyang şehri civarı) yerleşti. Arkeolojik bulgular, Çin medeniyetinin Shang hanedanının başlangıç döneminde oldukça yüksek seviyeye ulaştığını gösterdi. Kaplumbağa kabukları ve hayvan kemiklerine yazılan Jiaguwen yazısı ve tunç kültürü, bunun önemli göstergeleri olarak kabul görmüştür. Jiaguwen yazısının bulunması, tamamen bir rastlantıydı. 20. yüzyılın başlarında bilimadamları, Henan eyaletine bağlı Anyang şehrinin kuzeybatısında yer alan Xiaotun köyündeki köylüler tarafından tesadüfen toplanıp ilaç ham maddesi diye satılan kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri üzerinde eski yazılar olduğunu keşfettiler. Daha sonra daha ayrıntılı araştırma başlatan Çinli bilimadamları, kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri üzerindeki yazıların Shang Hanedanı dönemine ait olduğunu buldular, bundan yola çıkarak da Xiaotun köyünün Shang hanedanının başkenti olduğu kararını aldılar. Shang hanedanının kalıntıları, bundan sonra "Yinxu" olarak adlandırıldı. "Yinxu"nun bulunması ve üzerinde yapılan arkeolojik kazılar, 20. yüzyılda Çin'deki en önemli arkeolojik keşfi olarak kabul görülmüştür. Yinxu kalıntılarında 1928 yılında başlatılan kazılar sonucunda üzerinde Jiaoguwen yazılı kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri ile bronz eşyaları dahil bir çok değerli tarihi eser çıkarıldı. Jiaguwen yazısı, kehanet kemikleri üzerine yazılan bir tür resim yazısı. Shang hanedanı döneminde krallar, bütün hareketlerini kehanet sonuçlarına göre yaparlardı. Kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri, kehanetin araçlarıydı. Kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri önce temizlenir, sonra iç yüzleri bıçakla belirli düzene göre biçimlendirilirdi. Bunun ardından kahinler, isimlerini, kehanette bulunduğu tarihi ve soruları kaplumbağa kabuklarına veya hayvan kemiklerine kazırlar, sonra da ateşe tutulmayla oluşan "Zhao" denilen çatlaklara bakarak kehanetin sonucunu çıkarırlar, bu sonuçları yine kabuklara veya kemiklere yazarlardı. Üzerinde yazı olan kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri daha sonra resmi arşiv olarak saklanırdı. Yinxu'de bugüne kadar, toplam 160 binden fazla kaplumbağa kabuğu ve hayvan kemiği çıkarıldı. Bunların bazıları çok iyi olarak korunmuş, bazıları da yazı olmayan kemik ve kabuk parçalarıdır. İstatistiklere göre, Yinxu'de çıkarılan kabuk ve kemikler üzerinde toplam 4 binden fazla yazı bulundu. Bu yazıların 3 bini bilimadamları tarafından incelendi, bunların 1000 kadarı da anlaşıldı. Geri kalan yazılar, ya anlaşılmıyor, ya da üzerlerinde ciddbir anlaşmaya varılamıyor. Buna rağmen bilimadamları, anlaşılan 1000'dan fazla kelime sayesinde Shang hanedanı dönemindeki siyasi, ekonomik ve kültürel yaşam konusunda bir takım bilgi elde ettiler. Jiaguwen yazısıyla ilgili ilk bilimsel kitap, 1913 yılında Liu E tarafından hazırlanan "Tie Yun Cang Gui" idi. Tanınmış Çinli tarihçi ve edebiyatçı Guo Moruo'nun 1929 yılında yazdığı "Jiaguwen Yazısıyla İlgili Araştırmalar" adlı kitap, bu alandaki önemli eserlerden biriydi . Pekin Üniversitesi Prof. Qiu Xigui ve Çin Tarih Enstitüsü Prof. Li Xueqin, günümüzde Jiaguwen yazısı üzerinde araştırma yapan tanınmış isimlerden ikisi. Üzerinde yazı bulunan kaplumbağa kabukları ve hayvan kemikleri ile birlikte , tunç eşyalar da Shang hanedanının medeniyet seviyesinin göstergelerinden biriydi. Shang hanedanı döneminde tunç üretim tekniği çok yüksek bir seviyeye geldi. Yinxu'den çıkarılan tunç eşyalarının sayısı binlerle hesaplandı. Yinxu'de 1939 yılında çıkarılan "Simuwu Ding" adlı kare şeklindeki bir tunç kap, 875 kilo ağırlığında, 133 santim yüksekliğinde, 110 santim uzunluğunda ve 78 santim genişliğindedir. Çok görkemli görülen "Simuwu Ding", Çin'in eski çağlarda tunç kültürünün zirve dönemini gösteren temsili eser olarak kabul ediliyor. Bununla birlikte arkeolojik kazılar ve bilimsel araştırmalar, Shang hanedanı döneminde Çin'de devletin ortaya çıktığını, özel mülkiyet sisteminin de aslında kurulduğunu gösterdi. Shang hanedanından itibaren Çin, medeni bir toplum olmaya başladı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< XİA HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Çin tarihindeki ilk hanedan olan Xia hanedanı, M.Ö 21. yüzyıl ile M.Ö 16. yüzyıl arasında yaklaşık 500 yıl varlığını sürdürdü. 17 kral tarafından yönetilen Xia hanedanının merkezi, bugün Çin'in Shanxi eyaletinin güneyi ile Henan eyaletinin batısıydı. Rivayetlere göre Xia hanedanı, sık sık taşan Sarı Irmak'ı ıslah ederek halkın desteğini kazanan Da Yu tarafından kurulmuş. Xia hanedanının kurulması, Çin'de uzun süren ilkel toplumun sona ermesi ve özel mülkiyete dayalı kölelik rejiminin kurulmasının simgesi olarak kabul ediliyor. Xia hanedanının son döneminde devlet yönetimi karıştı, sınıflar arası çatışmalar alevlendi. Özellikle Xia hanedanının son kralı Jie, tahta geçtikten sonra devlet yönetimini bir kenara bırakarak lüks yaşamın peşinde koştu. Her gün cariyesi Mei Xi ile içki içerek eğlenen Jie, halkın sıkıntılarına hiç kulak vermedi, öneride bulunan vezirleri öldürdü. Bunun üzerine Xia hanedanının bünyesinde yer alan beylikler ardı ardına ayaklandı. Xia hanedanına bağlı Shang beyliği, Jie'nin ordusunu yenmeyi başardı. Başkentten kaçan Jie'nin Nanchao kentinde ölmesiyle Xia hanedanı dönemi kapandı. Xia hanedanı hakkında bugünlere kadar süre gelen tarihi kayıtlar son derece sınırlı olduğu için akademik çevrede Xia hanedanının olup olmadığı yönünde bir tartışma yaşanmıştı. Ancak Çin'deki tanınmış tarih kitaplarından biri kabul edilen "Tarih Kayıtları"nın "Xia Hanedanı'nın Gerçek Tarihi" adlı bölümünde Xia hanedanı sülalesinin bütün kuşakları açık bir şekilde yer alıyor. Arkeologlar da arkeolojik kazılarla Xia hanedanının maddi miraslarını bularak Xia hanedanının gerçek tarihini gün ışığına çıkarmak için yoğun çaba harcadılar. Bunun bir parçası olarak Çinli arkeologlar, 1959 yılından itibaren Xia hanedanının başkentinin kalıntılarını araştırmaya başladılar. Bugün tarihçilerin büyük çoğunluğu tarafından kabul edilen görüşe göre, Henan eyaletinin Yanshi bölgesindeki Erlitou köyünde keşfedilen kalıntılar, Xia medeniyetinin önemli bir parçası. "Erlitou Kültürü" olarak adlandırılan bu kültürel kalıntıların, M.Ö 19 yüzyıla ait olduğu tespit edildi. Bu dönem, Xia hanedanının hüküm sürdüğü dönemin kapsamındadır. Bu sit alanının Xia hanedanına ait olduğunu doğrudan kanıtlayabilecek bulgulara henüz rastlanılmamasına rağmen, sit alanından elde edilen zengin arkeolojik veriler, Xia medeniyetiyle ilgili araştırmalara önemli bir ivme kazandırdı. Erlitou kalıntılarından çıkarılan üretim araçlarının önemli bir kısmını taş aletler oluşturuyor, bununla birlikte kemik, hayvan boynuzu ve sedeften yapılan aletler de bulundu. Bazı yerlerdeki topraklarda tahta aletlerin izleri tespit edildi. Bunlar, o dönemdeki insanların bu tür ilkel aletlerle sulama tesisleri kurarak tarımı geliştirmeye çalıştıklarını gösteriyor. Xia hanedanına ait olduğu sanılan diğer tarihi kalıntılarda henüz büyük bronz eşyalara rastlanılmamıştı. Buna karşı Erlitou kalıntılarında bronzdan yapılan alet, silah ve kaplarla bronz atölyelerinin kalıntıları bulundu. Buradan çıkarılan çok sayıdaki iyi işlenmiş yeşim ve lapis taşları süsleri ve taş müzik aletleri, o dönemde el işçiliğinin ve iş dağılımı hakkında fikir veriyor.　 Xia hanedanıyla ilgili tarih kayıtları arasında en ilgi çekici olanı, Xia hanedanı döneminde kullanılan takvimdir. "Dadailiji" adlı tarih kitabının "Xiaxiaozheng" adlı bölümü, bugüne kadar Xia hanedanının takvimini en ayrıntılı anlatan tarihi kayıt olarak kabul ediliyor. Bu bölümde o dönemin insanların Büyükayı takımyıldızının yönüne göre ayları belirledikleri anlatılıyor. Çin'in ilk takvimi olan Xia Takvimi'nde yılın 12 ayındaki yıldızların yerleri, iklimler, bitki ve benzeri nesnelerin görünüşleriyle, yapılması gereken tarımsal ve siyasi faaliyetler belirtiliyor. Dönemin tarım üretiminin gelişmişlik düzeyini belirli ölçüde gösteren bu takvimde, Çinlilerin sahip oldukları ilk bilimsel bilgiler yer alıyor. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< QİN HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< 2 bin yıl kadar süre kölelik toplumundan sonra, M.Ö 221 yılında Çin tarihindeki ilk birleşik, merkeziyetçi ve otoriter feodal yönetim olan Qin hanedanı kuruldu. Qin hanedanının doğuşu, Çin tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. M.Ö 55-M.Ö 222 yılları arasında süren Savaşan Devletler dönemi, Çin'deki kölelik toplumunun son dönemiydi. Başlangıçta birbirlerinden bağımsız çok sayıdaki küçük beylik vardı. Bu beyliklerin birbirlerini savaş yoluyla yenilmelerinin sonucunda yedi büyük beylik varlığını sürdürdü. "Yedi Güçlüler" olarak adlandırılan bu beylikler, Qin, Qi, Chu, Wei, Yan, Han, Zhao'ydı. Çin'in kuzeybatısında yer alan Qin beyliğinin gücü, diğer beyliklerden daha erken başlattığı askeri ve tarımsal reform sayesinde çok daha hızlı gelişiyordu . M.Ö 247 yılında 13 yaşındaki Ying Zheng, tahta geçerek Qin Beyi oldu. Ying Zheng, 22 yaşında beyliği bizzat yönetmeye başladıktan sonra diğer altı beyliği yenerek Çin'i birleştirmeyi başardı. Ying Zheng, diğer beyliklerdeki yetenekli insanları bir araya getirdi. Örneğin Ying Zheng, Han Beyliği'nden gelen casus Zheng Guo'ya görev vererek "Zheng Guo Kanalı"nı açtırdı. Bu kanal sayesinde Qin beyliğindeki 40 bin hektardan fazla tuzlu ve alkalik toprak, verimli tarlalara dönüştü. Bu çalışma, Qin beyliğinin Çin'i birleştirmesinin maddi boyutunu oluşturdu. M.Ö 230-M.Ö 221 arasındaki sürede Ying Zheng, Han, Zhao, Wei, Yan, Chu ve Qi'yi yok ederek Çin'i birleştirdi. Bölünmeye son verilen Çin'de birleşik, merkeziyetçi ve diktatörlük rejimiyle yönetilen Qin hanedanı kuruldu. Ying Zheng de Çin tarihindeki ilk imparator oldu. Bu yüzden Ying Zheng, "ilk imparator" anlamına gelen "Shi Huangdi" olarak isimleştirilmiştir. Qin hanedanının Çin'i birleştirmesi, Çin tarihine yapılan en büyük katkılardandı. Öncelikle Qin Shi Huang, siyasi alanda "Fenfeng sistemi"ni (ülkenin topraklarının imparatorun çocukları tarafından paylaşılması sistemi) kaldırarak "Jun Xian Sistemi"ni (il ve ilçe sistemi) uygulamaya başladı. Ülke, 36 ile ayrıldı ve her ilin altında ilçeler kuruldu; merkez yönetimle yerel yönetimlerde görev yapan devlet memurlarının hepsi imparator tarafından bizzat seçilerek atanır ya da görevden alınırdı, yöneticiliğin babadan oğla geçmesi uygulamaları kaldırıldı. Qin hanedanının başlattığı "İl ve ilçe sistemi" daha sonra iki bin yıldan fazla süren feodal rejimde yerleşik bir sistem olarak devam etti. İki bin yıl önce Qin hanedanı döneminde Bugün Çin'deki bir çok ilçenin ismi belirlenmişti. Qin hanedanının Çin'i birleştirmesinin diğer önemli sonucu, yazıların birleştirilmesiydi. Qin hanedanından önce farklı beylikler farklı yazılar kullanıyorlardı. Bu yazılar, aynı kökten gelmesi ve yazılışları arasında büyük farklılık olmamasına rağmen, yine de kültürün yaygınlaşması ve insanlar arasındaki iletişim için bir engel oluşturmuştu. Çin'in birleştirilmesinden sonra Qin beyliğinde kullanılan "Xiao Zhuan Yazısı", ulusal yazı oldu. O tarihten itibaren Çince yazısının gelişimi, belirli kurallara bağlandı. Bu olay, Çin tarihinin oluşumu ve kültürünün devam ettirilmesi için hayati önem taşıdı. Bununla birlikte Qin hanedanı, ölçüleri birleştirdi. Halbuki Çin'in birleşmesinden önce yazıda olduğu gibi farklı beyliklerde farklı uzunluk, hacim, ölçüm ve ağırlık ölçüleri kullanılıyordu ve buda ekonominin gelişmesini kötü yönde engelliyordu. Ayrıca Qin Shi Huang, tek para ve tek yasa sistemini uygulayarak bir yandan ülke ekonomisinin gelişmesine daha elverişli koşullar yapmış oldu, diğer yandan da merkeziyetçi yönetimini giderek güçlendirdi. Düşünce alanındaki diktatörlüğünü de güçlendirmek isteyen Qin Shi Huang, M.Ö 213 yılında "Qin Tarihi" dışında, diğer bütün beyliklerin tarih kitaplarını ve Konfüçyus klasiklerini yaktırdı, hatta bu kitapları gizlice saklayan veya yaygınlaştıran kişileri öldürttü. Bununla birlikte Qin Shi Huang, ülkenin kuzeyinde yaşayan azınlık milliyetlerin saldırılarını önlemek için daha önce Qin, Zhao ve Yan gibi beylikler tarafından inşa edilen setleri restore ettirerek batıdaki çölden doğudaki denize kadar beş bin kilometreyi geçen Çin Seddi'ni oluşturdu. Qin Shi Huang, bunun yanında 700 binden fazla köylüyü çalıştırarak ve yüklü harcama yaparak Lishan Dağı'nın eteğinde bir mezar inşa ettirdi. Bu mezar, bugün Dünya Mirasları Listesi'nde yer alan Qin Mezarı ve Yeraltı Heykel Ordusu'dur (Tera Cotta). Qin Shi Huang'ın Çin'i birleştirmesiyle Çin'de uzun süren bölünmüşlüğe son verilerek esasını Han milliyetinin oluşturduğu çok milliyetli, güçlü ve büyük bir feodal imparatorluk kuruldu, böylece Çin tarihinde de yepyeni bir sayfa açıldı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< HAN HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Çin, M.Ö 206 ila M.S 8 yılları arasında Batı Han hanedanının yönetimi altında bulundu ve bu süre içinde başkent Chang'an yani bugünkü Xi'an şehri oldu. İmparator Han Gaozu, tahtta bulunduğu yedi yıl içinde merkeziyetçi otoriter yönetimini sağlamlaştırmak için "Halka nefes aldırma"ya yönelik bir dizi politika uyguladı. M.Ö 159 yılında Han Gaozu nun ölümüyle tahta İmparator Hui Di geçti ancak hanedanlığı fiilen İmparator Han Gaozu'nun eşi Lü Zhi yönetti. Çin deki sayılı kadın yöneticileden biri olan bayan Zhi 16 yıl iktidarda kaldı. Ardından gelen Wen Di ve oğlu imparator Jing (M.Ö 156-M.Ö 143 ) "Halka nefes aldırma" politikasını köylülerin vergilerini indirerek devam ettirdi. Böylece ekonomide büyük canlanma görüldü ve bu dönem "Wen ve Jing Düzen Dönemi" olarak anıldı. "Wen ve Jing Düzen Dönemi"nden sonra Han hanedanı güçlenmeye devam etti. İmparator Wu Di general Wei Qing ve Huo Qubin göndererek Hunlar'ı yendi ve toprakları genişletti böylece ülkenin kuzey bölgelerinde ekonomik gelişme garantiye alınmış oldu. Savaşa son vererek tarıma ağırlık veren İmparator Wu Di sayesinde Çin ekonomisi gelişimini sürdürdü. Imparator öldükten sonra gelen Zhao Di bu gelişimi devam ettirdi ve refah dönemine ulaşıldı. 38 yıl boyunca İmparator Zhao Di ve Xuan Di tarafından "Halka nefes aldırma" politikası uygulaması Batı Han hanedanının gücünü artırsa da yerel yönetimleri de düçlendirerek hanedanlığın yönetimini zayıflattı. Bu zayıflıktan faydalanan Wang Mang "Xin" hanedanlığını kurarak M. S. 8 yılında Batı Han Hanedanlığını bitirdi. M.S 25 yılında Liu Xiu'nun İmparator Guangwu Di olmasıyla Çin, M.S 220 yılına kadar Doğu Han hanedanının yönetimi altına girdi.köylü isayancılarla işbirliği yaparak Wang Mang'ı tahttan indiren Liu Xiu Han hanedanlığı yönetimini yeniden kurdu ve başkenti Luoyang yaptı. Bu dönemde İmparator Guangwu Di'nin yoğun çabalarıyla (M.S 26) Wang Mang'ın uyguladığı eski politikalardan kurtulunup memurluk yönetimine çekidüzen verdi; Üç Vezir'in (Taiwei, Situ ve Sikong adı verilen üç üst düzey yönetici) yetkilerini daha da sınırlandırmak için önemli devlet işlerinden sorumlu altı Shangshu (bakan) atadı; "devlet kölesi sistemi"ni kaldırdı; toprak sayımı gerçekleştirerek halkın yaşamını istikrarlı hale getirildi. İmparator Guangwu Di, Ming Di ve Zhang Di'nin iktidar döneminde harcanan yoğun çabalardan sonra Doğu Han hanedanı eski güce adım adım yeniden kavuştuğu için bu dönem, daha sonra "Guangwu Kalkınması" dönemi olarak adlandırıldı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< MİNG HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Zhu Yuanzhang'nın 1368 yılında Nanjing kentinde tahta geçmesiyle Ming hanedanlığı kuruldu. Ming Taizu olarak adlandırılan Zhu Yuanzhang, tahtta kaldığı 31 yıl içinde feodal monarşi merkezi yönetimini güçlendirmek için hanedanın kuruluşuna büyük katkısı olan vezirleri ve farklı görüşlere sahip olan kişileri öldürerek imparatorluk otoritesini daha da artırdı. Ming Taizu'nun ölümünden sonra torunu Jianwen tahta geçti ancak İmparator Jianweni amcası Zhu Li tahttan indirdi. Ardından Zhu Li, kendisini Chengzu İmparatoru ilan etti ve 1421 yılında başkenti Beijing yaptı. Merkeziyetçi bir yapı benimseyen Ming handedanlığı yeteneksiz yada yalı küçük imparatorlar ve yetkililer tarafından hükümetin hadımların eline geçmesini ve yolsuzluk, şantaj ve dürüst insanların yok edilmesi gibi kötü şartları engelleyemediler. Bu dönemde sık sık ortaya çıkan köylü isyanları bastırılsa da ülkenin kötü yönetimine dur deniemedi. Bu dönemde Zhang Juzheng (tanınmış siyaset adamı) hanedanlığı sürdürmek ve çelişkileri gidermek için personel yönetimi, tarım ve dokumacılık, ırmakların ıslahı ve vergilerin bir arada toplanması gibi reformlara imza attı. Böylece halkın yükü bir dereceye kadar azaltılmış oldu. Bu dönemde yaşanan tarımsal gelişmeler yanında pek dokumacılığı, porselen üretimi, demir çıkarma, bakır dövmeciliği, kağıt üretimi ve gemi yapımı gibi çeşitli sektörlerde de önemli gelişmeler katedildi. Bu sayede ülkenin ekonomik ve kültürel temasları çoğaltıldı. Çinli denizci Zheng He büyük filosuyla birlikte Hint Okyanusu'nda yolculuk yaparak Asya ve Afrika kıtalarındaki 30'dan fazla ülke ve bölgeye gitti. Ancak hanedanlığı ortalarında ülke Japonya, İspanya, Portekiz ve Hollanda gibi ülkelerin saldırısıyla karşı karşıya kaldı. Ming hanedanlığının ilk yıllarınd afark edilen sahipsiz topraklar ucuz vergilerle topraksız ailelere verildi ve tütün, tatlı patates, mısır ve yerfıstığı gibi yabancı tarımsal ürünlerin de yetiştirilmesi sağlandı. Porselen ve dokumacılığa da önem verilerek dokuma tezgahları kurularak işçiler getirtildi. Atölye işletmeciliğinin yayğınlaşması ve burada çalışacak işçilerin getirilmesi diğer ekonomik gelişmelerle birlikte kapitazlimin tohumlarını oluşturdu. Mal çeşidinn artmasıyla yaygınlaşan alışveriş ticaret merkezlerinin ve Beijing, Nanjing, Suzhou, Hangzhou ve Guangzhou gibi kentlerin oluşmasına neden oldu. "Shuihu", "Üç Devletin Hikayesi", "Batı'ya Yolculuk" ve "Jinpinmei" gibi ünlü romanların yazıldığı bu dönemde uzun romanlara ilgi oldukça fazlaydı. Bunun yanında bazı kriterler belirlenerek "Ba Gu" makaleleriyle memurluk sınavı yapıldı. Ayrıca coğrafyayla ilgili "Xu Xiake Seyahatnamesi", tanınmış doktor Li Shizhen'nin "Bencao Gangmu (Şifalı Bitkiler Koleksiyonu)", ziraatçi Xu Guangqi'nin "Tarım Ansiklopedisi", zanaatkar Song Yingxin'in "Tiangong Kaiwu" ve tarih kitabı "Yong Le Ansiklopedisi" gibi ünlü klasik eserler bu dönemde yazılarak bir çok alandaki gelişme belgelenmiş oldu. Bütün bu gelişmelere rağmen hanedanlığınson yıllarında toprakların kraliyet ailesine ve feodal beylere geçmesiyle vergiler arttı ve toplumsal çelişkiler hızlandı. Bu çöküntüye dur demek için bazı memur ve bilginler hadım ile aristokratların imtiyazlarının azaltılması için sık sık bir araya gelip toplantılar düzenlediler. "Dong Lin Partililer" olarak adlandırılan bu gruba yapılan baskılarla adaletszilik ve karmaşa daha da kötü hale geldi. 1627 yılında Shanxi eyaletinde yaşanan afete rağmen vergi toplanmak istenince köylüler isyan etti ve onbinlerce köylü 1644 te Beijing e girerek Ming Hanedanının intihar etmesine yani Minh Hanedanlığının devrilmesine sebep oldu. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< QİNG HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Nurhaç'tan son imparator Pu Yi'ye kadar toplam 12 imparator tarafından yönetilen Qing hanedanlığı 1644-1911 yıllarında hüküm sürdü ve hanedanlık 12 milyon km2 den fazla alana yayıldı. Nurhaç tarafından kurulan Hou Jin Krallığı nın adı 1639 da "Qing" olarak değiştirildi. Köylü isyanıyla devrilen Ming Hanedanlığının durumundan yararlanan Qing ordusu, Mançurya'dan yola çıkıp Çin Seddi'nin önemli geçitlerinden Shanhaiguan'ı aşarak ülkenin iç kesimine girdi. Köylü isyancı ordusunu yenerek Beijing'i başkent yapan Qing hanedanı, daha sonra ülkenin dört ucunda yaşanan köylü ayaklanmalarını bastırdı, güneye kaçan Ming hanedanının kalan güçlerini yok etti ve Çin'i aşamalı olarak birleştirildi. Bu dönemde çorak araziler tarlaya dönüüştürülmeye çalışıldı ve vergi indirimi politikaları izlendi ancak bu şekilde Çin'in hem iç kesiminde, hem de sınır bölgelerinde toplumsal yapı ve ekonomi geliştirilerek sınıflar arası çatışmalar yumuşatıldı. Bu çabalar sonucu 18. yy da Çin ekonomisi çok iyi seviyelere geldi ve "Kangxi, Yongzheng ve Qianlong Refah Dönemi" olarak tarihe geçti. Bu gelişmeler yanında devlet otritesinde merkeziyetçi monarşiye önemverilerel devletin gücü yükseltildi ve yaşanan gelişmelerle birlikte nüfus 300 milyonu geçti. General Zheng Chengon, savaş filosuyla Taiwan Boğazı'nı geçti (1661) ve Taiwan'ı 38 yıl süreyle işgal eden Hollandalı sömürgecileri yenerek Taiwan'ı yeniden topraklara kattı. Qing ordusu Yaksa ve Nibuçiyi ele geçiren Çarlık Rusyası na 1685 ve 1686 yıllarında İmparator Kangxi'nin emriyle Yaksa'daki iki kez saldırarak Çin-Rus sınırının doğusuyla ilgili sorunları, görüşme yoluyla çözmeyi kabul ettirdi ve 1689 da ilk sınır anlaşması olan "Nibuçu Anlaşması" imzalandı. Bu dönemde Ruslarla yapılan bu anlaşma yanında Çungarya kabilesinin şefi Gordan liderliğindeki bölücü güçler yok edildi, Küçük Hoca İsyanı bastırıldı, Xinjiang bölgesi ve ardından sınır bölgelerindeki ekonomi, kültür ve ulaşımı geliştiren bir dizi politika hayata geçirildi. 19. yy a yani İmparator Daoguang dönemine kadar kültürel gelişim devam ettirildi. Bu gelişmeler ışığında Wang Fuzhi, Huang Zongxi, Gu Yanwu ve Dai Zhen gibi seçkin düşünürler ile Cao Xueqing, Wu Jinzi, Kong Shangren ve Shi Tao gibi ünlü edebiyatçı ve sanatçılar yetişti. "i Siku Quanshu" ile "Kitap Koleksiyonu" gibi hükümat tarafında derlenen büyük kitaplar meydana geldi ve bu gelişmeler bilim, teknoloji ve mimarlık alanında da sürdürüldü. Bu gelişmelere rağmen tarıma dayalı, feodal bakış açısı devam ettirilerek bir çok edebiyatçı ve düşünür de hapse atıldı. Dış ilikilerde de aynı bakış açısıyla içe kapalı politikalar izlenerek "merkez ülke" statüsü sürdürülmeye çalışıldı. Bir çok toplumsal mesele ve isyanla karşılaşan hanedanlık "Bailianjiao"nin (Beyaz Nilüfer Dini) başlattığı isyanla gerileme dönemine girdi arısydından 1840 daki "Afyon Savaşı" ve Batılıların saldırısı sonucu hanednalık limanlarını açtı, tazminat ödedi ve toprakalrını yabancılara bıraktı. Dolayısıyla yarı feodal yarı sömürge haline gelen ülke Qing hanedanının orta döneminden itibaren çeşitli toplumsal çelişmeler kendini göstermeye başladı, sık sık isyanlar yaşandı., Qing hanedanının refah dönemine son verdi. 1840 yılında patlak veren ve bunun ardından Batılı ülkelerin yoğun saldırıları karşısında Qing hanedanı, yabancı işgalcilerle çok sayıda adaletsiz anlaşma imzalayarak topraklarını yabancılara bırakmak ve yüklü tazminat ödemek zorunda kaldı. Ayrıca yönetimin yozlaşması, düşüncelerinin kemikleşmesi, korkaklığı ve kendini küçümsemesi nedeniyle Qing hanedanı düşüşü hızla devam etti. Eziyet altında yaşayan Çin halkı, emperyalizme ve feodalizme karşı "Taiping Tianguo Hareketi" ve "Nianjun İsyanı" gibi bir dizi ayaklanma yaptı. Hakimiyetini sürdürmek isteyen Qing hanedanının yönetici sınıfı da Yangwu Hareketi ve Wuxu Reformu gibi reformları başlatarak Çin'i güçlü ve müreffeh bir topluma dönüştürmeye çalıştı. Ancak bu hareketlerin hepsi başarısız oldu. Sayısız vatansever insan, Çin milletini kurtarmak için kanlı mücadeleler verdi. Yurtseverlik dalgaları, Çin'in yakın çağ tarihinin en önemli akımı oldu. 1911 yılında patlak veren "Xinghai Devrimi" ile Qing hanedanı devrildi, Çin'de 2 bin yılı aşkın sürede hüküm süren feodal imparatorluk rejimi yıkıldı ve Çin tarihi yeni bir döneme girdi. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< SONG HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Song Hanedanı , Hou Zhou hanedanının generali Zhao Kuangyin tarafından , Chen Qiao kasabasında ayaklanma başlatılmasıyla 960 yılında kendisini İmparator Tai Zu ilanetmesiyle kuruldu. Song hanedanının kuruluşuyla "Beş Hanedan ve 10 Devlet" dönemi kapanarak Çin'deki bölünmüşlük sona erdi. Song hanedanı, 1279 yılında Yuan hanedanı tarafından devrilmesine kadar toplam 319 yıl varlığını sürdürdü. Song hanedanı, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrıldı. Kuzey Song hanedanı döneminde, Kitanlar kuzeyde Liao devletini (947-1125 yılları arası), Dangxianglar kuzeybatıda Xixia devletini (1038-1227 yılları arası), Nüzhenler kuzeyde Jin devletini (1115-1234 yılları arası) kurdular. 1125 yılında Liao devletini yok eden Jin devleti, 1127 yılında Song hanedanının başkenti Kaifeng'i işgal ederek İmparator Hui Song ve varisi Qin Zong'u kaçırarak Kuzey Song hanedanını yıktı. Bunun ardından Song akrabalarından Zhao Gou, hanedanın güney başkenti Yingtian'da (bugün Henan eyaletine bağlı Shangqiu şehri) tahta geçerek İmparator Gao Zong oldu. Daha sonra Lin'an'a (bugünkü Hangzhou şehri) kaçan imparator Gao Zong, Yantze Nehri'nin güneyini yöneten Güney Song hanedanını kurdu. Dar bir alana sıkıştırılan Güney Song hanedanı, Song hanedanının yıkılış dönemiydi. Kuzey Song hanedanının Çin'in kuzey bölgelerini birleştirmesiyle toplumsal, ekonomik ve kültürel alanlarda büyük ilerleme kaydedilerek dış ticaret gelişti. Fan Zhongyan tarafından başlatılan "Qingli Reformu" ve Wang Anshi tarafından başlatılan reform, Kuzey Song hanedanına uzun süreli refah getirememesine rağmen, bir takım toplumsal sorunların üstesinden gelmeyi başardı. Kuzey Song hanedanının son yılında devletin çürümüş karanlık yönetimine karşı Fang La ve Song Jiang liderliğinde köylü isyanı meydana geldi. Kuzey Song hanedanının Jin devleti tarafından yok edilmesinden sonra Güney Song hanedanı, Yantze Nehri'nin güneyini yönetmekle yetindi ve kuzeye seferler düzenleyerek ülkeyi yeniden birleştirme çabasını ve amacını yitirdi. Yurtsever general Yue Fei'nin kuzeyden gelen Jin saldırılarına karşı verdiği çetin mücadele, Güney Song hanedanının hükümdarlarının gözünde yalnızca güney Çin'de daha rahat yaşamalarını sağlayan bir unsurdu. Güney Song hanedanının son yıllarında başvezir Jia Sidao'nın yetkileri kötüye kullanması, Güney Song hanedanının çöküşünü hızlandırdı. Song hanedanı döneminde Çin, birçok alanda, özellikle bilim ve teknoloji alanında büyük başarılar sağladı. Bu dönemde pusula, matbaacılık ve barut yaygınlaştı. Dönemin bilimadamı Bi Sheng, Avrupalılar'dan 400 yıl önce tipografi tekniğini keşfetti; Su Song, dünyadaki ilk kronometreyi icat etti; Shen Kuo'nun yazdığı "Meng Xi Bi Tan", bilim ve teknoloji tarihindeki önemli bir eser olarak kabul edildi. Kültür alanında Li bilimi (görgü kuralları bilimi) son derece popüler oldu, Zhu Xi ve Lu Jiuyuan gibi tanınmış görgü kuralları uzmanları ortaya çıktı. Taoculuk ve ve Budizm'in yanı sıra dışardan gelen dinler de yaygınlaştı. Kuzey Song hanedanı döneminde yaşayan tarihçi ve edebiyatçı Ouyang Xiu'nun yazdığı "Yeni Tang Tarihi", Tang hanedanının tarihinin gelecek nesillere aktarılmasına önemli katkı sağladı; Sima Guang'un yazdığı "Zi Zhi Tong Jian" (Yöneticilere Ayna Olan Malzemeler Koleksiyonu) ise kronolojik tarih araştırmalarıyla ilgili bir şaheserdir. Edebiyat alanında Ouyang Xiu ve Su Shi gibi seçkin deneme yazarları ortaya çıktı. Şiirin bir biçimi olan Song ci, bu dönemde yaşayan Yan Shu, Liu Yong, Zhou Bangyan, Li Qingzhao ve Xin Qiji gibi büyük şairlerin sayesinde eşi görülmemiş biçimde doruğa ulaştı. Tiyatro ve gelenksel Çin operaları, toplumda geniş ilgi gördü. Dağ, nehir, çiçek ve kuş, resimlerin ana konuları oldu. Dönemin büyük ressamı Zhang Zeduan'ın "Qing Ming Shang He Tu" (Qing Ming Bayramındaki Nehir Manzarası), Çin'in resim sanatındaki ölümsüz eserlerden biridir. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< YUAN HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Kubilay, Timuçin'in 1206 yılında Moğol yönetimini kurmasının ardından gelerek 1271 yılında devletin adını "Yuan" olarak belirledi ve 1279 yılında Song hanedanını yok ederek başkentini Dadu'ya (bugünkü Beijing) taşıdı. Timuçin Gobi Çölü'nün kuzeyinde yaşayan Moğollarla diğer Moğol kabileleri yenerek Moğolistan'ı birleştirdikten sonra Moğol İmparatorluğu'nu kurdu ve kendisini Cengiz Han ilan etti. Moğol ordusu, batıya da seferler yaparak Orta Asya, Doğu Avrupa ve İran'a saldırdı. Merkezi Holin (bugün Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nin Harholin bölgesi) olan ve Avrupa ile Asya kıtasını kapsayan büyük Moğolistan İmparatorluğu, kısa bir süre sonra birbirinden bağımsız birkaç hanlığa bölündü ve Moğol imparatoru, yalnızca adı gereği Moğolların ortak hanı durumuna düşerek zayıfladı. . Timuçin'in ardından İmparator Şizu olarak bilinen Kubilay, uzun süren savaşlar yüzünden yıkıma uğrayan Yuan hanedanlığının kuzeyini tarımı teşvik eden politikalarla destekledi ve Sarı Irmak'ı ıslah ettirdi. Çin, Tang, Song ve Yuan hanedanları döneminde dünyanın en gelişmiş ülkesi olan Çin'in ekonomisi ve kültürü komşuların yoğun ilgisini çektiğinden dünyanın çeşitli ülkeleri, Çin'e sık sık elçi gönderiyor ve çok sayıdaki yabancı tüccar da Çin'e akın ediyordu. Çin'in yabancı ülkelerle olan temaslarında da eşi görülmemiş canlılık Yuan hanedanı döneminde zirveye ulaştı. Yuan hanedanı ile Japonya ve Güneydoğu Asya ülkeleri arasında yakın temaslar kuruldu; çok sayıdaki Çin gemisi, Çin ve Hindistan arasındaki denizlerde gidip geliyordu. Yuan hanedanı döneminde matbaacılık, barut ve pusula Arap yarımadası üzerinden Avrupa'ya tanıtılırken Arapların astronomi, tıp ve matematik bilgileriyle İslam dini de Çin'e tanıtıldı. Çin ve Arap yarımadası arasında deniz taşımacılığının yanı sıra Yunnan eyaleti üzerinden kara taşımacılığı da açıldı. Doğu Afrika'ya gönderilen Çin porselenleri, Fas'a kadar ulaştırıldı. Venedikli bir işadamı olan babasıyla birlikte 1275 yılında Çin'e giden Marco Polo, Çin'de 17 yıl yaşadı. Marco Polo'nun "Seyahatname" adlı kitabı, asırlar içinde Batılıların Çin'i ve Asya'yı tanımak için başvurdukları önemli bir kaynak olarak tarih sayfalarında yerini aldı. Kültür alanında da önemli gelişmeler görüldü ve bu dönemde Yuan Qu'nun (tiyatronun bir biçimi) ortaya çıktı. Guan Hanqin, Wang Shipu, Baipu ve Ma Zhiyuan gibi tanınmış Yuan Qu yazarlarının "Dou E'ye Yapılan Haksızlar" ve "Batı Odasının Hikayesi" gibi sahne eserleri ortaya çıktı. Bütün bu gelişmelere rağmen Moğol yönetiminin Han Çinlilerine yaptığı dayanılmaz sömürü ve baskı, Hanların ayaklanmasına neden oldu. 1333 yılına gelindiğinde dini örgütler ve başka gizli örgütler tarafından başlatılan ayaklanmalar tüm ülkeye yayıldı. Bu dönemdeki büyük ayaklanma, Sarı Irmak'ta yapılan ıslah çalışmalarına katılan köylülerin başlattığı "Kırmızı Başörtülü Ordu" Zhu Yuanzhang'ın liderliğinde "Moğolları kovarak Çin'i yeniden kurmak" sloganıyla geniş destek kazandı. Zhu Yuanzhang, ordusuyla birlikte 1368 yılında Dadu'yu ele geçirerek Yuan hanedanını devirdikten sonra Ming hanedanını kurdu. Böylece yeni bir dönem başladı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< WİE JİN VE KUZEY-GÜNEY HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Wei ve Jin hanedanları 220-589 yıllarında Çin'I yönetti. 2. yüzyıl sonunda Doğu Han hanedanlığının zayıflamasıyla Çin bölünme süresine girmiştir. 189-265 yıllarında Çin, Wei, Shu ve Wu olarak adlandırılan 3 ayrı devlete bölünmüştür. 265-316 yıllarında Batı Jin hanedanı bu bölünmüşlüğe son verse de hükümdarlığı kısa sürdü. Bu hanedanın mensupları Yantze Nehri'nin güneyinde Doğu Jin hanedanını (317-420) kurarken Çin'in kuzeyinde etnikler arası savaşlar görüldü ve "16 Devlet" olarak adlandırılan bölünmüşlük yaşandı. Wei Jin döneminde, ülkenin batısı ve kuzeyinde yaşayan azınlık etnik grupların güneye göç etmeleriyle etnik kaynaşma ve temas yoğunlaştırıldı; kültür alanında "Xuan" felsefesi hakim oldu ve Budizm ve Taoculuk zıt mücadelelerini geliştirdiler. Ekonomik olarak nispeten büyük ilerlemeler kaydedilen dönemde yöneticiler tarafından Budizm'in gelişimi desteklendi, edebiyat alanında ise "Jian'an'ın Yedi Aydını" ve Tao Yuanming gibi edebiyatçıların şiirleri ve makaleleri, Wang Xizhi gibi hat ustalarının eserleri, Gu Kaizhi gibi ressamların resimleri ve Dun Huang Mağarası gibi mağara ve tapınak sanat eserleri gibi ölümsüz eserler yaratıldı. Bu dönemde Çinli matematikçi Zu Chongzhi matematikteki sabit sayı "π"nin noktadan sonraki yedi hanesini belirleyen ilk insane olarak tanındı ve ardından "Qi Min Yao Shu" (Ziraatın Temel Teknikleri) adlı kitabı ile ziraat alanında dünyaca bilinen bir eser meydana getirdi. "Güney-Kuzey Hanedanları" dönemi olarak adlandırılan 420-589 yılları arasında Çin'in kuzeyinde önce Kuzey Wei devleti kuruldu; sonra Kuzey Wei, Doğu Wei ve Batı Wei olmak üzere ikiye bölündü; daha sonra Doğu Wei'nin yerine Kuzey Qi, Batı Wei'nin yerine Kuzey Zhou kuruldu; dönemin sonunda Kuzey Zhou, Kuzey Qi'yi yendi. Çin'in güneyinde ise Song, Qi, Liang ve Chen devletleri kaldı. Savaşlardan kaçan insanların güneye göç etmesiyle iş gücü ve ileri üretim teknolojisi bu bölgede toplandı ve hzlı bir ekonomik gelişim sağlandı. En gelişmiş şehirlerden biri de Yangzhou oldu. Ayrıca kültür alanında "Xuan" felsefesi hızla gelişti ve toplumdaki kargaşa düşünce özgürlüğüne yol açtı. Edebiya alanında önemli şiir eserleri sunuldu. Ayrıca Çin, doğudaki Japonya ve Kore, batıdaki Orta Asya ve Roma İmparatorluğu'nun yanı sıra Güneydoğu Asya ülkeleriyle de temas kurarak dış temaslarda büyük canlılık görüldü. Ardından Doğu Jin hanedanının yıkılmasıyla Çin, tarihte benzeri az olan Güney-Kuzey bölünmüşlüğüne girdi ve ekonomik gelişmeyi belirli ölçüde engellediyse de, azınlık etnik grupların Çin'in orta kesiminin yönetimini ele geçirmesiyle Sarı Irmak havzasında eşi görülmemiş bir etnik kaynaşmayı beraberinde getirdi. Çin'in kuzeyinde yaşayan etnik gruplar, Hanların etkisinde kalarak Çin ulusunu oluşturan önemli öğeler oldular. Dolayısıyla Güney-Kuzey hanedanları dönemi, Çin'deki etnik bütünleşme sürecinin hızlandırılmasında önemli rol oynayarak Çin ulusunun gelişme sürecinde vazgeçilmez bir adım atıldı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< SUİ VE TANG HANEDANLIĞI <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Wen Di olarak anılan İmparator Yang Jian tarafından 581 yılında kuruldu ve 618'de imparatorun öldürülmesiyle 37 yıllık hokum sona erdi. Dolayısıyla Sui Hanedanı Çin tarihinin enkısa hanadanlarından oldu. İmparator Wen Di hükümdarlığı sırasında Çin'in gelişimi için üç büyük katkıda bulundu. Bunlar Kuzey Zhou hanedanı döneminde uygulanan altı bakanlık sistemini kaldırarak üç eyalet ve altı bakanlığa dayalı yönetim yapısını oluşturması; diğeri de Kuzey-Güney hanedanları dönemindeki ağır cezaları hafifleterek yeni yasaları çıkarması; üçüncüsü de devlet memuru seçiminde yenilik yaratarak devlet memurlarını sınavla alma sistemini uygulamasıydı. İmparator Yang Di'nin tarihe yaptığı en büyük katkılardan biri de gezilerini kolaylaştırmak amacıyla Beijing ile Hangzhou arasındaki Büyük Kanal'ı açtırmasıdır. Acımasızlığıyla bilinen Yang Di uyguladığı ağır vergi yüzünden halkın nefretini kazandı ve isyancı köylüler tarafından Jiangdu'da idam edilerek hanedanlık devrildi. Devarilen hanedanlığın ardından 618 yılında 289 yıl hokum süren Tang hanedanlığı geldi. Bu hanedanlık "An Shi İsyanı"yla refah ve çöküş dönemi olarak ikiye ayrıldı. İmparator Gao Zu'nun varisi Tai Zong olarak anılan Li Shim, "Xuan Wumen Olayı" olarak anılan hükümet darbesiyle tahta geçti ve 10 yıl süren askeri seferleriyle Çin'i yeniden birleştirerek refah toplumu haline getirdi Siyaset, ekonomi ve kültür gibi her alanda dünyadaki diğer bütün devletleri geride bırakan bu dönem "Zhen Guan Refah Dönemi" olarak adlandırdı. Ardından gelen İmparator Xuan Zong da "Kai Yuan Refah Dönemi"ni oluşturarak halkın refahını ve toplumsal barışı daha da pekiştirdi. Ancak bu dönemin son yıllarında yaşanan "An Shi İsyanı", Tang hanedanının çöküşe doğru adım adım yaklaşmasına neden oldu. Çöküş döneminden önce Sui ve Tang döneminde uygulanan Üç Eyalet ve Altı Bakanlık Sistemi, Devlet Memurları Sınavı sistemi ve İkili Vergi Yasası ile siyaset ve hukuk alanında ilerleme kaydedildi. İzlenen dışa açık politika sayesinde Çin'le dünya arasındaki ekonomik ve kültürel temaslar yoğunlaştı. Ayrıca Tang hanedanı döneminde Chen Zi'ang, Li Bai, Du Fu, Bai Juyi, Yuan Zhen, Li Shangyin ve Du Mu gibi seçkin şairler de ortaya çıktı. Tang hanedanı dönemindeki. Han Yu ve Liu Zongyuan tarafından başlatılan "Eski Edebiyata Dönüş Hareketi", Çin edebiyatındaki etkisini uzun süre devam ettirdi. Yine bu dönemde Yan Zhenqin'in hat eserleri, Yan Liben, Wu Daozi ve Wang Wei'nin resimleri, "Nishang Yuyi Dansı" (Rengarenk İpek Giysiyle Dans) gibi çeşitli müzik ve dans gösterileri yanında çok sayıdaki mağara resmi ve heykel, Çin medeniyetinde önemli bir yer kapladı. Matbaacılık ve barutun bulunmasıyla bilim ve teknoloji alanında önemli gelişmeler yaşandı. Tüm bu gelişmelere rağmen Tang hanedanının son yıllarında ortaya çıkan siyasi kargaşalara sonucu "Niu Li Siyasi Mücadelesi"yle hadımlar devlet yönetimini ele geçirdi ve ard arda gelen köylü isyanları, hanedanın gücünü giderek zayıflattı. Isyanlar döneminde Zhu Wen, "Huang Chao" isyanına katılarak Tang hanedanı imparatorunu tahttan indirip kendisini imparator ilan etti. Böylece "Geç Liang Hanedanı" ile Beş Hanedan Dönemi başladı ve Tang hanedanı dönemi kapandı. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Batı Zhou hanedanı ile İlkbahar-Sonbahar ve Savaşan Devletler dönemi <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< Batı Zhou hanedanı ile İlkbahar-Sonbahar ve Savaşan Devletler dönemi Zhou hanedanı Çin tarihinde Xia ve Shang hanedanlarından sonraki üçüncü hanedandır . M.Ö 1027 yılında kurulan Zhou hanedanı, M.Ö 256 yılında Qin hanedanı tarafından yok edilmesine kadar Çin'de toplam 770 yıldan fazla süre hüküm sürdü. Zhou hanedanı, başkentinin Gao kentinden Luoyang'a taşınması ile Batı Zhou ve Doğu Zhou olarak ikiye ayrıldı. Doğu Zhou ise İlkbahar-Sonbahar ve Savaşan Devletler olarak iki döneme ayrıldı. M.Ö 1027 yılında kurulan Batı Zhou hanedanı, M.Ö 771 yılına kadar toplam 257 yıl süreyle hüküm sürdü. Zhou Wuwang Gao şehrini başkent yaptı ve , diğer beyliklerin yardımıyla koalisyon ordusu kurarak Shang hanedanı yönetimini devirdi ve Batı Zhou hanedanını kurdu. Zhou Wuwang'ın ölümü üzerine tahta geçen Zhou Chenwang'ın çok genç olduğu için ülke, amcası Zhou Gongdan tarafından fiilen yönetiliyordu. Zhou Gongdan, ülkesinde istikrar sağladıktan sonra, doğuya seferler düzenleyerek isyanları bastırdı. Batı Zhou hanedanı, Zhou Gongdan'ın yönetiminde aldığı bir dizi önemli önlem sayesinde güçlü hale geldi. Dolayısıyla Zhou Chenwang ve varisi Zhou Kangwang'ın tahtta bulundukları dönem, tarihçiler tarafından "Cheng ve Kang Düzen Toplumu" olarak anılıyor. Batı Zhou hanedanı döneminde "Jin Tian Rejimi", "Beylik Rejimi", "Guo Ye Rejimi" ve "Protokol Rejimi" gibi kendine özgü rejimler oluştu. M.Ö 770-M.Ö 476 yılları arasındaki dönem, "İlkbahar-Sonbahar" dönemi olarak adlandırılıyor. Çin'de ekonominin gelişmesi ve nüfusun artması büyük beyliklerin hegemonyayı ele geçirme istediğini doğurarak şiddetli mücadelelerin başlamasına sebep oldu. Bununla birlikte, toplumda da büyük değişiklikler görüldü. Tarım alanında, demir tarım aletlerinin ortaya çıkması, öküzle tarla sürme biçiminin yaygınlaşması, sulama tesislerinin gelişmesi tahıl üretimi arttırdı. İlkbahar-Sonbahar dönemi, Batı Zhou hanedanı yönetiminin geleneksel siyasi ve toplumsal düzeninin yavaş yavaş gerilediği bir geçiş dönemiydi. Çin tarihindeki ilk büyük düşünür ve eğitimci olan Konfüçyus, İlkbahar-Sonbahar döneminin son yıllarında doğdu. Konfüçyus, geçmişteki kültür ve düşünceleri ele alarak, yaşadığı dönemdeki sosyal dalgalanmaları da dikkate alarak, ahlak, toplum ve siyaset konularında bir takım özgün teori ve görüşler ortaya koydu, böylece Çin tarihinde "Ru" akımını oluşturdu. M.Ö 403 ile M.Ö 221 arasındaki Savaşan Devletler Döneminde, beylikler arasındaki mücadelelerin daha da yoğunlaştı. Aslında Savaşan Devletler Dönemi ile İlkbahar-Sonbahar dönemi arasında belirli bir ayrım yok. Jin Beyliği'nin Zhao, Han ve Wei beyliklerine bölündüğü M.Ö 403 yılını Savaşan Devletler döneminin başlangıcı, Qin hanedanının beylikleri yok ederek Çin'i bütünleştirdiği M.Ö 221 yılını da bitimi olduğu kabul ediliyor. Savaşan Devletler döneminde, Çin'deki siyasi düzen çok değişti: Çok sayıdaki orta ve küçük ölçekli beylik yok oldu; Qin, Chu, Yan, Han, Zhao, Wei ve Qi beylikleri, Savaşan Devletler dönemindeki başlıca beylikler haline geldi. Bu dönemde bütün beyliklerde bir dizi reform yapıldı. Bunların en köklü ve en etkili olanı, Qin beyliğinde Shang Yang tarafından yapılan reformdu. Savaşan Devletler döneminde sık sık yaşanan savaşlara rağmen antik Çin kültürü, savaştan hiç etkilenmedi ve süratle gelişti. Toplumda bilim ve kültür bilgilerine sahip olan bilge sınıfı ortaya çıktı. Bu sınıfın toplumdaki etkin rolü, bilim ve kültürün gelişmesini hızlandırdı. Çin Bu dönemde, düşünce ve kültür açısından tarihteki ilk üst noktasına ulaştı. Konfüçyus ve Meng Zi'nin temsil ettikleri "Ru" akımı; Lao Zi, Zhuang Zi ve Lie Zi'nin temsil ettileri Taoculuk; Han Fei'nin temsil ettiği "Fa" akımı; Mo Zi'nin temsil ettiği Moculuk akımı, daha sonraki çağlarda en çok benimsenen felsefeler oldular. Bu felsefelerin ortaya çıkması, Savaşan Devletler dönemindeki düşünür çevresinde "Yüz çiçeğin bir arada açtığı, yüz düşüncenin bir arada varlığını sürdürdüğü" bir ortam olarak görüldü. Bu felsefeler, o zamanki siyaset ve ekonominin gelişmesini hızlandırdı ve, etkilerini bugüne kadar da sürdürerek, Çin'in düşünce tarihinin vazgeçilmez bir parçası oldu. M.Ö 230 yılında, Qin beyliğinin başında bulunan Ying Zheng, Çin'i bütünleştirme seferine başladı. Qin beyliği dokuz yıl içinde diğer altı beyliği yok ederek M.Ö 221 yılında Çin'i birleştirerek yaklaşık 600 yıl süren bölünmeye son verdi.